Misja i Cele

Klaster energii jest inicjatywą o ograniczonym zasięgu terytorialnym, a zatem podstawowe cele klastrów definiowane są w oparciu najwyżej o potrzeby lokalne, które determinują rozwój tego rodzaju inicjatyw. Tym niemniej realizacja podstawowych celów o charakterze lokalnym, niejako w sposób niezamierzony, rodzi pewne pozytywne konsekwencje dalece wykraczające poza obszar gminy, nierzadko emanując na cały kraj.

Oznacza to, że w sposób intencjonalny członkowie klastra są w stanie realizować jedynie cele o charakterze indywidualnym lub najwyżej lokalnym, co jednak przekłada się na realizację szerszych (i często zbieżnych) celów o charakterze regionalnym i krajowym.

W tym wypadku skatalogowano możliwe cele realizowane przez klastry energii oraz usystematyzowano je według kryterium skali ich oddziaływania. Przyjęto zasadę, że priorytetowe są cele realizowane na poziomie indywidualnym i lokalnym, a następnie na poziomie regionalnym i krajowym. W trakcie analizy i rozważań dotyczących celów tworzenia klastrów energii zauważono pewne trudności w rozgraniczeniu celów od skutków tego działania. Poniżej przedstawiono przykłady.

1. Bezpieczeństwo energetyczne to zwiększenie wytwarzania energii elektrycznej na poziomie lokalnym. Wpływa ono na wzrost jakości i niezawodności dostaw nośników energii. Ma wymiar indywidualny i lokalny, przy czym, na zasadzie naczyń połączonych ma również oddziaływanie regionalne i krajowe. Zmniejszenie zapotrzebowania na nośniki energii w jednym regionie wpływa na wzrost rezerw podnoszących bezpieczeństwo dostaw w innym i dalej przenosi się na poziom krajowy. Docelowo, znaczący wzrost mocy wytwórczych w wielu rejonach (w wielu klastrach energii) podnosi bezpieczeństwo energetyczne na poziomie krajowym. Pytanie, zatem, czy wsposób naturalny rozwój klastrów nie powinien stać się automatycznie celem na poziomie krajowym? W opinii autorów ekspertyzy, powinien. Jeśli jednak właściwa administracja uzna, że nie ma potrzeby zwiększania mocy wytwórczych w systemie krajowym (np. jest ich wystarczająco dużo i są wystarczająco stabilne), bezpieczeństwo energetyczne nie musi w takim przypadku stanowić celu, ani na poziomie regionalnym, ani na krajowym. Wzrost bezpieczeństwa energetycznego należałoby wtedy rozpatrywać w kategorii SKUTKU (S), a nie CELU (C) rozwoju klastrów energii (w opisie celów użyto zatem rozgraniczenia na cele „C” i skutki „S”)
2. Zmniejszenie energochłonności gospodarki może być definiowane jako cel wyłącznie na poziomie krajowym, ewentualnie regionalnym. Nie będzie samo w sobie celem, dla którego będą tworzone klastry. Nie będą to więc cele ani na poziomie indywidualnym, ani nawet na poziomie lokalnym.
3. Zwiększenie udziału źródeł OZE w krajowym miksie energetycznym ma znaczenie jako cel, jedynie na poziomie krajowym i wiąże się z koniecznością wdrażania mechanizmów powodujących realizację zobowiązań Polski wynikających z członkostwa w UE, czy traktatów międzynarodowych jak również z uwagi na bezpieczeństwo energetyczne, dywersyfikację źródeł energii, czy zmniejszanie zagrożeń związanych z niską emisją. W niektórych przypadkach cele krajowe mogą się przenikać z celami regionalnym (jak np. właśnie w przypadku przeciwdziałania niskiej emisji).
4. Wzrost bezpieczeństwa energetycznego następuje m.in. przez uniezależnienie od zagranicznych dostaw paliw. Przyrost mocy wytwórczych energii i jej nośników na poziomie krajowym powoduje poprawę warunków pracy KSE oraz zmniejszenie importu paliw i nie stanowi celu indywidualnego, ani lokalnego, ani nawet regionalnego. Jest bardziej skutkiem lub celem na poziomie krajowym.
5. Zwiększenie mocy zainstalowanej w KSE – patrz wyżej (pkt. Wyszczególniono ten cel jako wynikający nie tylko z potrzeby uniezależniania się od zewnętrznych dostaw paliw.
6. Rozwój rozproszonych źródeł energii nie stanowi celu indywidualnego, tylko z racji definicji klastra będzie jego immanentną cechą (skutkiem). Cechę tę przypisuje klastrowi energii ustawodawca na etapie stanowienia definicji, zatem rozwój rozproszonych źródeł energii jest skutkiem celu postawionego na poziomie krajowym, natomiast zasięg oddziaływania (również skutek) może obejmować poziom lokalny (niekoniecznie regionalny).
7. Aktywizacja społeczeństwa i rozwój społeczeństwa obywatelskiego będą wymuszane przez tworzenie klastrów energii z uwagi na konieczność zawarcia szerokiego porozumienia na poziomie lokalnym pomiędzy wszystkimi uczestnikami klastra energii, w tym lokalnego biznesu, odbiorców indywidualnych i władz lokalnych. Na poziomie lokalnym i regionalnym może być zarówno celem samym w sobie, jak i skutkiem realizacji celów na poziomie krajowym.
8. Poprawa jakości zasilania, głównie w zakresie redukcji spadków napięć i odkształceń faz ma wpływ na podniesienie walorów użytkowych energii elektrycznej, ma zasięg oraz skutki na poziomie indywidualnym, jak również lokalnym. Lokalna produkcja innych nośników energii oddziałuje na zmniejszenie obciążenia systemów przesyłowych, podniesienie jakości energii w innych regionach a w szczególności na poziomie krajowym. Jest to bardzo istotne w przypadku energii elektrycznej.
9. Zwiększenie i racjonalizacja wykorzystania zasobów lokalnych stanowi podstawową cechę klastra energii. Jest więc celem indywidualnym i z pewnością lokalnym. W zależności od przyjętych kierunków polityki Państwa może stanowić również cele na poziomie regionalnym i krajowym.
10. Uzyskanie określonego efektu ekonomicznego poprzez: tańsze zaopatrzenie w energię, korzystniejszą sprzedaż energii na rynku lokalnym, racjonalizację zużycia energii, ma w przypadku klastra energii wyłącznie charakter indywidualny i ewentualnie lokalny, jeśli powstaje on w wyniku szerszego porozumienia obejmującego kilka gmin oraz oczekiwania inwestorów. Skutkiem oszczędności uzyskiwanych na poziomie lokalnym będzie ogólne zmniejszenie wydatków gospodarstw domowych na energię i jej nośniki. Powyższe oszczędności wygenerują również dodatkowe środki pieniężne, które będą mogły być przeznaczone na cele inwestycyjne.
11. Perspektywa uniezależnienia się wytwórców energii od zewnętrznych dopłat do cen energii dotyczy sytuacji, kiedy powodzenie projektu zależy np. od rozstrzygnięcia aukcji i przyznania dopłat do produkcji energii z OZE. W tym przypadku korzyści wynikające ze zmniejszenia kosztów wytwarzania energii oraz zmniejszenia opłat sieciowych mogą spowodować, że projekt staje się opłacalny bez konieczności uzależniania projektu od oceny ryzyka uzyskania dopłat do OZE. Powoduje to budowę perspektywy dalszego rozwoju OZE bez udziału zewnętrznych subwencji. Stanowi to cel na poziomie indywidualnym i lokalnym.

12. Termiczne przekształcanie odpadów, w tym ochrona środowiska naturalnego poprzez np. utylizację szkodliwych odpadów ma charakter indywidualny (produkcja energii), ale i lokalny z uwagi na zagospodarowanie odpadów przemysłowych i komunalnych (również powstałych na terenie klastra). W przypadku większych instalacji mogą one zagospodarować odpady na poziomie regionalnym, w tym w niektórych przypadkach również odpady szkodliwe. W takim przypadku zasięg regionalny powinien być jednak potraktowany jako skutek i to w wyjątkowych sytuacjach.
13. Zwiększenie atrakcyjności terenów inwestycyjnych poprzez zmniejszenie kosztów zaopatrzenia w energię oraz zagwarantowanie pewności dostaw paliw i energii jest celem typowo lokalnym i dotyczy stworzenia poprzez budowę klastra energii przewag w celu przyciągnięcia inwestorów.
14. Poprawa jakości powietrza np. poprzez zastąpienie indywidualnych kotłowni lokalną siecią ciepłowniczą lub zwiększeniem wykorzystania odnawialnych źródeł energii w sektorze ciepłownictwa może skutkować zmniejszeniem niskiej emisji. Nie będzie to jednak podstawowy cel powołania klastra energii, z uwagi na prawdopodobną nieopłacalność ekonomiczną takich działań na terenach nisko zurbanizowanych. Jednakże działanie to może powodować w niektórych przypadkach podstawę decyzji JST o udziale w klastrach energii i decyzję o zaangażowaniu odpowiedniego wsparcia finansowego. Sytuacja ta stanowi cel i jednocześnie skutek działania klastra energii na poziomie lokalnym.
15. Rozwój niskoemisyjnego transportu publicznego stanowi cel na poziomie lokalnym, ewentualnie regionalnym z uwagi na ograniczony zasięg tego rodzaju transportu. W zależności od polityki w tym zakresie, rozwój tego typu transportu może stanowić również cel na poziomie krajowym, szczególnie w kontekście opracowanego w Ministerstwie Energii Pakietu na rzecz Czystego Transportu.
16. Tworzenie nowych miejsc pracy również nie jest podstawowym celem tworzenia klastrów energii. Jednakże poprzez realizowane inwestycje wpisywać się będzie na rynku lokalnym i regionalnym w politykę zmniejszania wskaźnika bezrobocia. Ze względu na powtarzalność tych inwestycji, skutki mogą być odczuwalne właśnie na poziomie lokalnym, regionalnym, a nawet krajowym.
17. Pobudzenie rozwoju gospodarczego poza terenami większych aglomeracji wchodzi w cele związane z rozwojem gospodarczym w ogóle. Jednakże wiąże się to ze szczególnymi interesami lokalnych społeczności i władz je reprezentujących, które w sposób naturalny będą wspierać rozwój klastrów energii. Należy jednak założyć, iż dla władz regionalnych (wojewódzkich) istotne może być aktywizowanie inicjatyw powołania klastrów energii w całym regionie i przy takim podejściu może to stanowić cel na poziomie regionalnym.

18. Rozwój innowacyjności i wzrost kultury technicznej związany jest z kontekstem konieczności wykorzystania nowoczesnych technologii energetycznych (niekoniecznie dostarczanych na potrzeby klastra energii z poziomu lokalnego), jak również dostarczenia nowoczesnych i zaawansowanych usług serwisowych (również niekoniecznie z poziomu lokalnego). Można się jednak spodziewać, że potrzeby klastrów energii w powyższym zakresie będą możliwe do zaspokojenia na poziomie regionalnym lub krajowym i w wyniku tego pobudzenia rozwoju innowacyjności na tych poziomach, co może stanowić jeden z celów rozważanych przy wspieraniu rozwoju klastrów energii. Rozwój innowacyjności na poziomie indywidualnym i lokalnym będzie następował poprzez „obcowanie” obsługi i pracowników technicznych z nowoczesnymi technologiami. Będzie zatem bardziej skutkiem (jakkolwiek pożądanym) niż celem powołania klastra energii
19. Rozwój nowych modeli biznesowych wiąże się z koniecznością włączenia wielu podmiotów, wchodzących w skład klastra, w formalną strukturę oraz z tworzeniem różnych modeli finansowania projektów inwestycyjnych i prowadzenia bieżącej działalności operacyjnej. Powstanie nowych kompetencji w tym zakresie będzie traktowane jako skutek powołania klastra energii, a nie jego cel. Suma tego typu „kompetencji społecznych” może, w przypadku przyjęcia określonych kierunków rozwoju (np. „innowacyjna gospodarka”), stanowić cel na poziomie regionalnym i krajowym.
20. Poprawa innowacyjności gospodarki następowała będzie w związku ze wzrostem zapotrzebowania na nowoczesne technologie w tym np. na rozwój inteligentnych sieci – będzie to raczej skutkiem budowy klastrów energii, niż celem ich tworzenia. Z uwagi na potencjalny zasięg inicjatywy klastrów energii wzrost innowacyjności może być przejawem realizacji szerszych celów na poziomie krajowym czy regionalnym.
21. Poprawa konkurencyjności gospodarki jest przypadkiem analogicznym do poprawy innowacyjności. Nie jest celem na poziomie indywidualnym. Może stanowić natomiast cele na pozostałych poziomach, jeśli rozumiana będzie również jako np. stymulowanie rozwoju lokalnej przedsiębiorczości.
22. Pobudzenie rozwoju gospodarczego wiąże się z poprawą innowacyjności oraz poprawą konkurencyjności i będzie mierzone raczej w dłuższej perspektywie czasu. Istotność tego celu na szczeblu regionalnym i krajowym będzie funkcją sukcesu przedsiębiorczości wielu inicjatyw lokalnych.